Afb.7 Tekening van de in 1907 door de architecten W.G.Welsing en W.te Riele Gzn.ontw.fabrieksuitbreiding,voorgevel westzijde(tek prive P.G. DE SIGARENFABRIEK GOULMY EN...
Afb.7 Tekening van de in 1907 door de architecten W.G.Welsing en W.te Riele Gzn.ontw.fabrieksuitbreiding,voorgevel westzijde(tek prive P.G.
DE SIGARENFABRIEK GOULMY EN BAAR TE S-HERTOGENBOSCH
Inleiding
De laat 19de-eeuwse en vroeg 20ste eeuwse gebouwen van de voormalige sigarenfabriek van de firma Goulmy en Baar te 's-Hertogenbosch zijn door de minister van Cultuur,Recreatie en Maatschappelijk Werk op de voorlopige lijst van monumenten geplaatst.Het gebouwencomplex is eigendom van het Rijk en wordt door de gemeente 's-Hertogenbosch gehuurd met verplichting tot onderhoud en optie op koop.
Sinds in 1943 de oorspronkelijke functie is verdwenen,worden de gebouwen als opslagruimten gebruikt.De oorspronkelijke bedrijvigheid van ruim 500 arbeiders maakte plaats voor een stilte die afbreuk doet aan het woonklimaat van de aangrenzende buurt.Een versneld verpauperingsproces is hiervan mede het gevolg geweest.Thans is de buurt gedeeltelijk gesloopt.De fabriek staat er nog,letterlijk en figuurlijk als hoeksteen van de wijk(afb.1.Zij kan dat zowel in stedenbouwkundig als sociaal opzicht weer worden voor de nieuw te bouwen woonwijk;als herkenningspunt uit het verleden en als buurtcentrum voor de door de ligging langs twee drukke verkeersstraten en het spoorwegemplacement toch al niet ruim met wooncomfort bedeelde buurt.
Inmiddels huisvest de fabriek een aantal culturele instellingen zoals muziekgroepen,een harmonie,een toneelvereniging en een aantal kunstenaarsateliers. Na een groot-onderhoudsbeurt kunnen deze functies geïntensiveerd en uitgebreid worden.De lage,donkere begane grond kan mogelijk dienst gaan doen als opslag en uitleen van de objecten van de Beeldende Kunst Regeling.Een passage,enige kleine buurtwinkeltjes en praktijkruimten zijn denkbaar.De fraaie grote ruimten op de eerste verdieping-de voormalige sigarenmakerij-zou vanuit architectonisch oogpunt,als onverdeelde ruimte,eventueel met enige losse elementen die de ruimte niet aantasten,gehandhaafd moeten blijven. In deze belangrijkste,centraal gelegen ruimte werden door honderden arbeiders,gezeten aan lange tafels,met de hand sigaren vervaardigd (afb.2). Dit voormalig hart van de fabriek kan uitstekend dienst doen als overdekt buurtplein; als een nieuw hart van het gebouw en van de te renoveren woonbuurt.
Aan mogelijke bestemmingen ontbreekt het dus geenzins. De redenen om het gebouw op de monumentenlijst te plaatsen zijn op de eerste plaats van architectuur en historische aard.De sinds de bouw praktisch onveranderd gebleven fabriek is van bijzonder belang voor de industriële archeologie(1).
De fabrieksgebouwen geven een goed beeld van de werkzaamheden bij de fabricage van sigaren,die in de loop van de tweede helft van de 19de eeuw in 's-Hertogenbosch uitgroeide van een huisnijverheid tot één van de belangrijkste takken van industrie. De fabriek was in de begintijd in zijn soort de grootste van ons land en was volgens de toen geldende normen uiterst modern wat betreft klimatisering.De minder revolutionaire architectuur dankt haar waarde aan het feit dat zij praktisch geheel ongeschonden is. De staal en betonconstructies zijn goede specimina van de techniek van het bouwen omstreeks 1900.Naast de architectuurhistorische waarde zijn de gebouwen in de laat 19de eeuwse stadswijk van stedenbouwkundig historische waarde. Als grootste fabriek van de eertijds belangrijke Bossche sigarennijverheid is zij van sociaal historisch belang.
De sociaal Historische Waarde.
De van oorsprong Bossche sigarenfabrikanten Goulmy en Baar verhuisden in 1893 kort na de oprichting met hun bedrijf van Amsterdam naar `s-Hertogenbosch.(2).Waarschijnlijk zal de toen reeds bloeiende sigarenfabricage in Den Bosch de reden van verplaatsing zijn geweest.Omdat de behuizing in het begin in deKruisbroederstraat nogal wat moeilijkheden opleverde,besloot de firma een heel nieuw modern fabrieksgebouw op te richten.Zij koos als plaats van vestiging een terrein in de eerste stadsuitleg, `t-Zandgenaamd,gelegen langs de in 1868 en 1870 naar Eindhoven respectievelijk Utrecht aangelegde spoorlijn.In dit opgespoten gebied was een woonwijk gepland om de schrijnende woontoestanden in de binnenstad te verlichten (afb.10). Op 18 februari 1897 besloot de gemeenteraad van `s-Hertogenbosch een terrein,groot 1.227 m² à F 3,-- per m2 te verkopen aan de firma Goulmy en Baar.In de transactie was opgenomen,dat de gebouwen in 1898 voor bewoninggereed moest zijn(3).
In 1897 werden de eerste twee stenen van het gebouw gelegd.Deze bevinden zich,samen met een hardstenen herdenkingssteen nog in de westgeve(4)De directeur,Eugène Goulmy(5),had een voor zijn tijd kenmerkend sociaal-paternalistische instelling,die als het ware in de architectuur van de nieuwe fabrieksgebouwen tot uiting komt.Van buiten ziet het gebouw eruit als een soort kasteel met traptoren en kantelen.Inwendig was het volgens de toenmalige adjunct-inspecteur van de arbeid een modelbedrijf.De fabriek had een modern centraal-verwarmingssysteem gecombineerd met ventilatie (systeem Peret)(6) en stofafzuiging.Aan de lichttoetreding was veel zorg besteed.De fabriek bood plaats aan 400 arbeiders(7).In 1908(8) werden er op het braakliggend terrein ten zuiden van het hoofdgebouw twee nieuwe fabrieksvleugels gebouwd,waarin zich voor die tijd uiterst moderne waslokalen,waterclosets,brandtrappen en een schaftlokaal bevonden.Met deze uitbreiding telde de fabriek 5.000 m².vloeroppervlak,waarvan 2.400m² werkvloer,waar 500 mensen konden werken.Hierdoor was het de grootste sigarenfabriek van het land geworden(9).Den Bosch was in die tijd het belangrijkste Nederlandse centrum van sigarenproductie.Duizenden Bosschenaren vonden er werk. Het sigarenmakersgilde had een belangrijke plaats in het sociaal-culturele leven in de stad.
DE SIGARENFABRIEK GOULMY EN BAAR TE S-HERTOGENBOSCH
Inleiding
De laat 19de-eeuwse en vroeg 20ste eeuwse gebouwen van de voormalige sigarenfabriek van de firma Goulmy en Baar te 's-Hertogenbosch zijn door de minister van Cultuur,Recreatie en Maatschappelijk Werk op de voorlopige lijst van monumenten geplaatst.Het gebouwencomplex is eigendom van het Rijk en wordt door de gemeente 's-Hertogenbosch gehuurd met verplichting tot onderhoud en optie op koop.
Sinds in 1943 de oorspronkelijke functie is verdwenen,worden de gebouwen als opslagruimten gebruikt.De oorspronkelijke bedrijvigheid van ruim 500 arbeiders maakte plaats voor een stilte die afbreuk doet aan het woonklimaat van de aangrenzende buurt.Een versneld verpauperingsproces is hiervan mede het gevolg geweest.Thans is de buurt gedeeltelijk gesloopt.De fabriek staat er nog,letterlijk en figuurlijk als hoeksteen van de wijk(afb.1.Zij kan dat zowel in stedenbouwkundig als sociaal opzicht weer worden voor de nieuw te bouwen woonwijk;als herkenningspunt uit het verleden en als buurtcentrum voor de door de ligging langs twee drukke verkeersstraten en het spoorwegemplacement toch al niet ruim met wooncomfort bedeelde buurt.
Inmiddels huisvest de fabriek een aantal culturele instellingen zoals muziekgroepen,een harmonie,een toneelvereniging en een aantal kunstenaarsateliers. Na een groot-onderhoudsbeurt kunnen deze functies geïntensiveerd en uitgebreid worden.De lage,donkere begane grond kan mogelijk dienst gaan doen als opslag en uitleen van de objecten van de Beeldende Kunst Regeling.Een passage,enige kleine buurtwinkeltjes en praktijkruimten zijn denkbaar.De fraaie grote ruimten op de eerste verdieping-de voormalige sigarenmakerij-zou vanuit architectonisch oogpunt,als onverdeelde ruimte,eventueel met enige losse elementen die de ruimte niet aantasten,gehandhaafd moeten blijven. In deze belangrijkste,centraal gelegen ruimte werden door honderden arbeiders,gezeten aan lange tafels,met de hand sigaren vervaardigd (afb.2). Dit voormalig hart van de fabriek kan uitstekend dienst doen als overdekt buurtplein; als een nieuw hart van het gebouw en van de te renoveren woonbuurt.
Aan mogelijke bestemmingen ontbreekt het dus geenzins. De redenen om het gebouw op de monumentenlijst te plaatsen zijn op de eerste plaats van architectuur en historische aard.De sinds de bouw praktisch onveranderd gebleven fabriek is van bijzonder belang voor de industriële archeologie(1).
De fabrieksgebouwen geven een goed beeld van de werkzaamheden bij de fabricage van sigaren,die in de loop van de tweede helft van de 19de eeuw in 's-Hertogenbosch uitgroeide van een huisnijverheid tot één van de belangrijkste takken van industrie. De fabriek was in de begintijd in zijn soort de grootste van ons land en was volgens de toen geldende normen uiterst modern wat betreft klimatisering.De minder revolutionaire architectuur dankt haar waarde aan het feit dat zij praktisch geheel ongeschonden is. De staal en betonconstructies zijn goede specimina van de techniek van het bouwen omstreeks 1900.Naast de architectuurhistorische waarde zijn de gebouwen in de laat 19de eeuwse stadswijk van stedenbouwkundig historische waarde. Als grootste fabriek van de eertijds belangrijke Bossche sigarennijverheid is zij van sociaal historisch belang.
De sociaal Historische Waarde.
De van oorsprong Bossche sigarenfabrikanten Goulmy en Baar verhuisden in 1893 kort na de oprichting met hun bedrijf van Amsterdam naar `s-Hertogenbosch.(2).Waarschijnlijk zal de toen reeds bloeiende sigarenfabricage in Den Bosch de reden van verplaatsing zijn geweest.Omdat de behuizing in het begin in deKruisbroederstraat nogal wat moeilijkheden opleverde,besloot de firma een heel nieuw modern fabrieksgebouw op te richten.Zij koos als plaats van vestiging een terrein in de eerste stadsuitleg, `t-Zandgenaamd,gelegen langs de in 1868 en 1870 naar Eindhoven respectievelijk Utrecht aangelegde spoorlijn.In dit opgespoten gebied was een woonwijk gepland om de schrijnende woontoestanden in de binnenstad te verlichten (afb.10). Op 18 februari 1897 besloot de gemeenteraad van `s-Hertogenbosch een terrein,groot 1.227 m² à F 3,-- per m2 te verkopen aan de firma Goulmy en Baar.In de transactie was opgenomen,dat de gebouwen in 1898 voor bewoninggereed moest zijn(3).
In 1897 werden de eerste twee stenen van het gebouw gelegd.Deze bevinden zich,samen met een hardstenen herdenkingssteen nog in de westgeve(4)De directeur,Eugène Goulmy(5),had een voor zijn tijd kenmerkend sociaal-paternalistische instelling,die als het ware in de architectuur van de nieuwe fabrieksgebouwen tot uiting komt.Van buiten ziet het gebouw eruit als een soort kasteel met traptoren en kantelen.Inwendig was het volgens de toenmalige adjunct-inspecteur van de arbeid een modelbedrijf.De fabriek had een modern centraal-verwarmingssysteem gecombineerd met ventilatie (systeem Peret)(6) en stofafzuiging.Aan de lichttoetreding was veel zorg besteed.De fabriek bood plaats aan 400 arbeiders(7).In 1908(8) werden er op het braakliggend terrein ten zuiden van het hoofdgebouw twee nieuwe fabrieksvleugels gebouwd,waarin zich voor die tijd uiterst moderne waslokalen,waterclosets,brandtrappen en een schaftlokaal bevonden.Met deze uitbreiding telde de fabriek 5.000 m².vloeroppervlak,waarvan 2.400m² werkvloer,waar 500 mensen konden werken.Hierdoor was het de grootste sigarenfabriek van het land geworden(9).Den Bosch was in die tijd het belangrijkste Nederlandse centrum van sigarenproductie.Duizenden Bosschenaren vonden er werk. Het sigarenmakersgilde had een belangrijke plaats in het sociaal-culturele leven in de stad.